به گزارش پیام خانواده، مردم یک جامعه با کمک مؤمنانه خود به یکدیگر و دستگیری از مستمندان، می‌توانند آثار تهاجم و تحریم اقتصادی دشمن را خنثی کنند و باعث افزایش اعتماد عمومی و ایجاد محبت و همدلی و انسجام اجتماعی و اتحاد جامعه شوند که همه اینها عامل استحکام درونی نظام اسلامی می‌شود.
فراخوان همگانی برای مبارزه با فقر
برای اضمحلال و ریشه‌کن کردن فقر در جامعه، برای محرومیت‌زدایی و رفع عقب‌ماندگی و کم کردن فاصله و شکاف طبقاتی و ایجاد رونق و شکوفایی مادی و معنوی در زندگی عموم مردم و به سامان رساندن جامعه در مسیر رشد و پیشرفت و تعالی و عدالت اجتماعی، بهترین و مطلوب‌ترین راه همان مسیری است که اسلام طراحی و ترسیم نموده است و آن اینکه آحاد مردم خود، در اداره امور جامعه سهیم و شریک باشند. «وَفِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ» [۱] مردم باید اکرام و تفضل کردن به مستمندان را یک حق واجب خود بدانند و آن را تبدیل به یک فرهنگ و رزمایش عمومی کنند. دعای «اللَّهُمَّ أَغْنِ کُلَّ فَقِیرٍ اللَّهُمَّ أَشْبِعْ کُلَّ جَائِعٍ » نیز درواقع یک رزمایش و یک فراخوان همگانی، برای مبارزه با فقر و زدودن غبار محرومیت از چهره محرومان و مستضعفان است.[۲] در منابع روایی از امام صادق علیه‌السلام این‌چنین نقل شده است:
«وَ یَحِقُّ عَلَی اَلْمُسْلِمِینَ اَلاِجْتِهَادُ فِی اَلتَّوَاصُلِ وَ اَلتَّعَاوُنُ عَلَی اَلتَّعَاطُفِ وَ اَلْمُوَاسَاةُ لِأَهْلِ اَلْحَاجَةِ وَ تَعَاطُفُ بَعْضِهِمْ عَلَی بَعْضٍ »؛ [۳] مسلمانان موظفند در راه پیوستگی و کمک نسبت به نیازمندان، کوشا و جدّی باشند؛ از عواطف اخلاقی و کمک‌های مالی مضایقه نکنند؛ به هنگام گرفتاری و نیاز، یار و یاور هم باشند.حضرت ایجاد مواسات و همدلی را یکی از حقوق واجب افراد جامعه اسلامی برمی‌شمارند.
اقتصاد مردمی یا دولتی
دین مبین اسلام معتقد است که اقتصاد باید مردمی باشد نه اینکه در دست عده‌ای ثروت‌اندوز دست‌به‌دست بچرخد «کَیْ لَا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیَاءِ مِنْکُمْ»[۴] بنابراین مکتب اسلام این حق را به همه آحاد مردم داده است که در فعالیت‌های اقتصادی به هر نحوی که می‌توانند سهیم باشند و تولید ثروت و درآمد کنند.
جمع آوری حقوق نجومی ممنوع
اما ازطرفی دیگر معتقد است بعد از برطرف‌کردن حوائج و نیازهای خود، مازاد بر آن درآمد را در راه خدا انفاق کنند. « وَ یَسْئَلُونَکَ ما ذا یُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ »[5] در اینجا منظور از «قُلِ الْعَفْوَ» یعنی آنچه از مصارف و مخارج زندگی اضافه می‌آید در راه خدا خرج کنید. بنابراین ثروت‌اندوزی و جمع‌آوری حقوق نجومی در مکتب اسلام ممنوع و مذموم است چنانکه خداوند متعال می‌فرماید: «وَالَّذِینَ یَکْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا یُنْفِقُونَهَا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ [۶] و کسانی که طلا و نقره را گنجینه و ذخیره می‌کنند و در راه خدا انفاق نمی‌کنند آنها را به عذابی دردناک بشارت ده.»
بی‌قراری یا بی تفاوتی
اگر انسان به رشدی برسد که همه مردم را دوست بدارد و از عمق جان خیرخواه و دلسوز آنان باشد و سرنوشت آنان را سرنوشت خود بداند با مشاهده شادی همه مردم، زندگی‌اش سرشار از شادی می‌شود و با دیدن گرفتاری و نیاز و فقر آنان بی‌قرار و بی‌تاب و سرگشته می‌شود و در جستجوی حل مشکل آنان شب و روز ندارد.در نهج البلاغه از امیرالمؤمنین علیه‌السلام این چنین نقل شده است: «با مردم چنان باشید که اگر مردید برایتان بگریند، و اگر زنده ماندید، با شوق به سویتان آیند.» [۷]
اگر نسبت به مسئله انفاق و نیکوکاری بی‌تفاوت و خونسردانه عمل کنیم سرنوشتی عذاب آور پیدا خواهیم کرد بلکه بحث فراتر است و بر اساس آیات سوره حاقه [۸] خداوند به اهل عذاب نمی‌فرماید چرا انفاق نمی‌کنید بلکه از کسانی که نسبت به محرومین و مستمندان بی‌تفاوت هستند و از خود حساسیت و واکنش و اقدام عملی جهت برطرف‌کردن نیازهای جامعه برنمی‌دارند به شدت اعتراض می‌کند. ممکن است کسی از دارایی و امکانات لازم برای احسان و نیکوکاری نداشته باشد اما می‌تواند دیگران را به این کار تشویق کند و یا از اعتبار، آبرو و امکانات محدود خویش برای کمک به نیازمندان استفاده نماید. به دیگر سخن، بسیاری از مشکلات مردم و مؤمنان با وساطت مرتفع می‌شود و همیشه به کمک مالی نیاز نیست. به‌عنوان نمونه می‌توان با معرفی یک خانوادۀ مستمند به افراد نیکوکار، بسیاری از مشکلات آنان را حل نمود.
آگاهی‌های رانتی و دلالی‌های پشت پرده ممنوع
این تفکر که در جامعه اسلامی عده‌ای به ثروت‌اندوزی‌های نجومی و زیادخواهی‌های نامشروع دست پیدا کنند و تصور بکنند که آنچه دارند از بابِ «إِنَّمَا أُوتِیتُهُ عَلَی عِلْمٍ عِنْدِی»[۹] است، همان حرفِ قارون مستکبر را بر زبان جاری کنند که آنچه من به آن دست یافته‌ام، از مال و ثروت و شوکت، به‌خاطر آگاهی‌ها و تلاش و تخصص و تجربه علمی و عملی و هوش و ذکاوت من است، در منطق قرآن و تعالیم اسلامی حرفی گزاف و باطل است بلکه همه باید نسبت به رفع نیازاجتماعی درجامعه همبستگی و همدلی و همدردی داشته باشند.
تجمل‌گرایی و ریخت‌وپاش ممنوع
یکی از مهم‌ترین عاملی که باعث می‌شود دست توانای توانمندان در دستگیری به سمت نیازمندان کوتاه شود،رفتن به سمت مسئله تجمل‌گرایی و اسراف و ریخت‌وپاش‌های غیرضروری است.اسلام همواره از کسب‌وکار و تولید و تحصیل مال حمایت می‌کند اما انبارکردن ثروت یا ولخرجی‌های بی‌خودی و زیاده‌روی‌ها و اشرافی‌گری‌ها را به شدت مذموم و منفور می‌داند. جامعه‌ای که افرادش به دنبال مدل و برندهای نو و تازه باشند، چه در خوراک و پوشاک یا هر نوع مصارف و مخارج عمومی دیگر این تفکر جامعه را به سمت ایجاد فاصله طبقاتی و شکاف و دودستگی میان غنی و فقیر سوق خواهد داد که فقر و بیچارگی و تهیدستی در یک طرف، و تراکم اموال در طرف دیگر قرار خواهد گرفت.
واریز فیش نجومی به‌حساب خدا
هر کار خیری که برای دیگران می‌کنیم، در واقع یک فیش نجومی را به حساب خدا واریز می‌کنیم و آن را به خدا قرض می‌دهیم و نزد او سرمایه‌گذاری می‌کنیم. خداوند می‌فرماید: اگر به خدا قرض‌الحسنه دهید آن را برای شما زیاد می‌کند و شما را می بخشد؛ و خداوند شکرکننده و بردبار است.[۱۰] لذا هرچقدر از او طلب داشته باشید، چندین برابر اعتبارتان به شما برکت می‌دهد و مشکلاتتان راحلّ می‌کند؛ ازطرفی خدا زیر دین کسی نمی‌ماند؛ لذا خیلی زود برکت وعده داده شده را عنایت خواهد کرد.
عبدالحمید فاطمی‌تبار
پی‌نوشت:
[۱]. سوره ذاریات، آیه ۱۹.
[۲]. مفاتیح‌الجنان، ص ۱۷۷ (اعمال مشترک ماه رمضان).
[۳]. الکافی، ج ۲، ص ۱۷۴.
[۴]. سوره حشر، آیه ۷.
[۵].سوره بقره، آیه ۲۱۹.
[۶].سوره توبه، آیه ۳۴.
[۷]. نهج‌البلاغه، حکمت ۹.
[۸] . سوره حاقه،۳۰-۳۴.
[۹]. سوره قصص، آیه ۷۸.
[۱۰]. سوره تغابن، آیه ۱۷.